Wśród roślin, które przez setki lat uprawiali przodkowie, dostosowując je do naszych potrzeb, były także różne odmiany drzew owocowych. Owoce tych drzew sadzonych w Polsce od średniowiecza, najpierw przy klasztorach, później przy zamkach, dworach i ostatecznie na wsiach, służyły za pokarm i często, gdy brakowało innego jedzenia, pozwalały przetrwać trudne chwile. W drugiej połowie XX wieku sady przydomowe w naszym kraju zaczęły zanikać, a powstawały sady na dużych powierzchniach produkujące owoce na sprzedaż. Masowa produkcja wymagała jednak silnego nawożenia oraz stosowania chemicznych substancji chroniących owoce przed chorobami i szkodnikami, powodując także radykalne ograniczenie ilości uprawianych odmian. Obecnie powraca moda na sadzenie starych odmian jabłoni, grusz, śliw i czereśni, które nie wymagają sztucznego nawożenia i wielokrotnych chemicznych oprysków. Warto je sadzić w domowych, szkolnych, parafialnych i firmowych sadach, aby uchronić je przed zagładą, bo dostarczają zdrowych i świeżych, o ogromnej gamie smaków i zapachów owoców, i stanowią nasze dziedzictwo narodowe, może trochę inne niż muzyka, literatura, malarstwo i architektura, bo żywe.
W tym roku po raz czwarty Fundacja Banku Ochrony Środowiska ogłosiła projekt konkursowy „Tradycyjny Sad”, który ma na celu „upowszechnienie wiedzy na temat starych odmian drzew owocowych oraz sposobu ich pielęgnacji niepowodującej negatywnego wpływu na środowisko” (…) poprzez promocję „starych odmian drzew owocowych oraz założenie minisadu składającego się z co najmniej 5 drzew tradycyjnych odmian czereśni, sadzonych swobodnie na ogólnodostępnym społecznie terenie.”
Po ocenie ilości wolnego miejsca na terenie Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Niepołomicach postanowiliśmy zgłosić się do tego projektu i wzbogacić edukacyjne otoczenie o tradycyjny sad. Pierwsze spotkanie naszego dziewięcioosobowego Zespołu projektowego złożonego z uczniów klas V–VIII odbyło się w formie online 3 lutego 2021 r. Uczniowie ustalili nazwę Zespołu, wybierając spośród kilkunastu zgłoszonych propozycji nazwę Ogrodowo Zakręceni. Wtedy także omówiliśmy plan działania na najbliższy tydzień, na dwa tygodnie i na miesiąc oraz przydzieliliśmy każdemu zadania do wykonania. Podczas kolejnych spotkań uzgodniliśmy projekt naszego logo. Ustaliliśmy także zasady współpracy, sposoby podejmowania decyzji oraz szybkiej i skutecznej komunikacji między uczestnikami. Dużo czasu poświęciliśmy na wykonanie planu graficznego sadu oraz na zdobywanie wiedzy o uprawie drzew owocowych, korzystając w szczególności z poradnika „Od laika do sadownika” zamieszczonego na stronie projektu https://www.tradycyjnysad.pl.
Wyboru odmian starych drzew owocowych dokonaliśmy na podstawie list tradycyjnych odmian jabłoni, grusz, śliw i czereśni rekomendowanych przez Instytut Ogrodnictwa
ze Skierniewic, Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej Polskiej Akademii Nauk oraz często wzruszających rozmów ze starszymi mieszkańcami Podgrabia i Pasternika. Wzięliśmy także pod uwagę zapylaczy (są odmiany, które do zapylenia wymagają pyłku drzewka innej odmiany, które należy posadzić w niedalekiej odległości), wysokość roślin, wymagania glebowe, odporność na mróz, wiosenne przymrozki, choroby i szkodniki.
Do naszego szkolnego sadu wybraliśmy następujące drzewa: czereśnie – odmiany: Büttnera czerwona, Hedelfińska, Bladoróżowa, Schneidera późna, Drogana żółta, śliwy – odmiany: Mirabelka z Nancy, Węgierka Wangenheima (ze względu na problemy z zakupem zastąpiona została Węgierką wczesną), Renkloda Ulena, jabłonie – odmiany: Antonówka zwykła i Oliwka żółta.
Ważnym celem projektu jest jego promocja w środowisku szkolnym i lokalnym. Stąd we wszystkich klasach oraz w przedszkolu przeprowadzone zostały przez opiekuna projektu zajęcia dotyczące znaczenia bioróżnorodności oraz potrzeby ratowania starych odmian drzew owocowych w sadach przydomowych i szkolnych. W zadania promocyjne zaangażował się także Samorząd Uczniowski, który zorganizował wideokonferencję
dla uczniów klas IV–VIII. W jej trakcie uczestnicy projektu przedstawili prezentację dotyczącą ogromu podjętych w warunkach pandemii prac związanych z projektowaniem sadu oraz pokazali wybrane do szkolnego sadu drzewka.
Przedszkolaki: Gwiazdeczki i Słoneczka oraz Ogrodowo Zakręceni jako pierwsi już w marcu posadzili swoje drzewka. W ten sposób został doceniony ich wielki entuzjazm związany z ratowaniem starych odmian drzew owocowych, które były uprawiane w każdym ogrodzie przez ich pradziadków. Chcieli je sadzić wspólnie ze swoimi babciami i dziadkami, bo traktują drzewa owocowe jako prezent otrzymany od starszych pokoleń, z których doświadczeń i wiedzy chcą korzystać. Pandemia jednak na takie wspólne działania nie pozwoliła. Nasze sukcesy i porażki związane z pielęgnacją sadu oraz wszelkie działania będziemy dokumentować w założonej Księdze Sadu mającej formę tradycyjnej kroniki. Trudno teraz odpowiedzieć na pytanie, czy stosując tylko naturalne metody pielęgnacji drzew uda się zachęcić więcej ptaków i owadów pożytecznych do ich zasiedlenia i ograniczenia w ten sposób ilości szkodników. Powiesiliśmy już budki lęgowe, będziemy dalej budować hotele dla owadów, sadzić wiele roślin miododajnych i wytwarzających owoce stanowiące pokarm dla ptaków. Przedszkolaki już przyprowadzają rodziców do swoich drzewek, pokazują je i są bardzo ciekawe, kiedy one zakwitną, jak będą wyglądały ich owoce i jak będą smakowały. Tak intensywna realizacja projektu jest możliwa dzięki niezwykłemu zaangażowaniu Zespołu Ogrodowo Zakręceni, dyrekcji i nauczycieli Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Niepołomicach oraz wielu sojusznikom, w szczególności Fabryce Kart (zakup 10 drzewek owocowych), firmom: Fiberway (zakup bogatego zestawu narzędzi ogrodniczych), Ogród-Dom (podarowanie palików i ziemi kompostowej) oraz Sklep Spożywczo-Przemysłowy s.c. Paweł, Dorota Nowak (sfinansowanie Księgi Sadu).
Do utworzonego przez nas Klubu Ogrodowo Zakręconych będziemy przyjmować wszystkich, którzy w swoim ogrodzie posadzą drzewka owocowe starej odmiany z listy rekomendowanej dostępnej na stronie http://zspniepolomice.pl/ogrodowo-zakreceni/ i będą nam pomagać w pielęgnacji sadu. Może wspólnie uda nam się w ciągu kilku lat zbudować przestrzeń, w której funkcje edukacyjne, sportowe, rekreacyjne i ogrodowe szkolnego terenu będą się wzajemnie uzupełniać i przenikać, zapewniając nam bezpośredni kontakt z całą paletą barw, zapachów, form kwiatów i owoców, śpiewem ptaków i brzęczeniem owadów. Może to właśnie tu znajdziemy miejsce do błogiego odpoczynku w upalne dni i czar dawnych sadów. Warto spróbować!
Zbigniew Gawliński – opiekun Zespołu Ogrodowo Zakręceni
